Echa 1863r.

    Prof. Edmund Massalski /1886-1975/, zaliczony do grona najwybitniejszych kieleckich działaczy PTK-PTTK, członek Honorowy PTTK, w jednym ze swoich artykułów zamieszczonym w Przeglądzie Geologicznym /nr8-1962r./ zawarł następującą refleksję:  „Społeczeństwo byłego Królestwa Kongresowego, wykorzystując osłabienie absolutyzmu carskiego, więc i złagodzenie ucisku zaborczego na początku XX wieku, podjęło wielostronną działalność odrobienia zaniedbań życia polskiego, wynikłych z niewoli. Odczuwało się w tych latach powszech¬nie zryw patriotyczny, ożywienie społeczne”. Tę myśl pisał nie tylko jako świadek tamtych lat, ale również jako człowiek dotknięty konkretnymi represjami, gdyż za swoją postawę w czasie strajku szkolnego 1905r. został relegowany z kieleckiego gimnazjum z wilczym biletem, a to zmusiło go do wyjazdu z Kielc do Krakowa. Wiemy już, że w dobie owego zrywu patriotycznego powstał w Kielcach Oddział PTK, w którym skupiły się dwa zasadnicze pokolenia – tych, którzy urodzili się znacznie przed powstaniem styczniowym i tych, którzy wychowywali się na tradycji popowstaniowej, wszak jedno było wspólne dla obu tych pokoleń, a mianowicie pełen pietyzmu stosunek do całej tej narodowej epopei roku 1863. Z tego pietyzmu wynikały z czasem konkretne działania, które przeniknęły PTK i następnie spłynęły na PTTK.
    W gronie pierwszych członków PTK w Kielcach byli autentyczni powstańcy 1863r. Początkowo pozostawali w ukryciu ze swoją przeszłością, co było zrozumiałe ze względu na trwający ucisku rosyjski. Dopiero po wyjściu Rosjan z Kielc, pod koniec 1915r. za zgodą austriackiego komendanta Obwodu płk. Kostellezkyego wolno było obchodzić patriotyczne rocznice narodowe. Z tej „odwilży” niezwłocznie skorzystał E.Massalski i 28.XI., w związku z rocznicą wybuchu Powstania Listopadowego, wygłosił prelekcję w uroczystej oprawie pt. „Historia walk Polski z Rosją o wolność”. W następnych dniach na łamach Gazety Kieleckiej skierowany był do kielczan apel by do siedziby muzeum PTK przynosili posiadane pamiątki narodowe dotyczące XIXw. Trzeba tu podkreślić, że pomimo pewnego ryzyka, jeszcze w czasach rosyjskich, szereg takich pamiątek już zgromadzono, zwłaszcza tych dotyczących Powstania Styczniowego. Najczęściej były to drobiazgi – bagnet z pola bitwy wykopany w Bobrzy, kawałek lancy, kartacz z Grochowisk, cygarnica i krzyż z kawałków kości wykonane przez zesłańca na Syberii, biżuteria żałobna, dokumenty Rządu Narodowego, numer Kuriera Warszawskiego z 19 lutego 1863r. z opisem bitwy miechowskiej, książeczka do nabożeństwa Konrada Błaszczyńskiego „Bończy” ofiarowana przez prezydenta Kielc Edwarda Winnickiego, ołowiane kule z pól bitewnych. Tych kul było najwięcej. Jeden z naszych legendarnych przewodników świętokrzyskich PTTK, płk. Włodzimierz Gierowski /1897-1965/ w swoim wspomnieniu opublikowanym w 1937r. pisał:  " Z jakimż to sercem wędrowało się nieraz do pobliskiego Małogoszcza, gdzie na porosłych wonna macierzanką stokach Góry Krzyżowej walały się jeszcze te ołowiane, matowe kule, grube i pękate, niby wezbrane bólem, żalem i rozpaczliwą bezsilnością, umarłe łzy bohaterstwa i tragizmu 1863r.”  Wszystkie te drobne pamiątki w rękach kustosza T.Włoszka urastały do rangi relikwii narodowych.
    Przez pierwsze 25 lat, od 1908 do 1933 postacią obdarzoną najwyższym szacunkiem był bez wątpienia T. Włoszek /1843-1933/, żołnierz w korpusie M.Langiewicza, uczestnik walk na Świętym Krzyżu, w Staszowie i być może pod Małogoszczą. W nim miała odbicie cała historia Polski XIXw. i dzięki niemu, zwłaszcza od czasu, gdy występował w galowym mundurze powstańca, w muzeum dokonywały się żywe lekcje historii. W kręgu członków Kieleckiego Oddziału PTK byli również trzej inni powstańcy, również bardzo zasłużeni na polach różnych bitew i potyczek: Kazimierz Frycz /1845-1921/ - powstaniec w oddziałach Kurowskiego, Langiewicza, Hauke-Bosaka, Eminowicza, Borelowskiego, a nawet w szwadronie „Żuawów Śmierci”; Arkadiusz Płoski /1845-1922/ - uczestnik walk na Kujawach: w Płocku, pod Ignacewem i Kleczewem oraz Teodor Kłodawski /1842-1915/ - podkomendny Oksińskiego, Chmieleńskiego, Hauke-Bosaka i Kality-Rębajło, uczestnik wielu potyczek, doświadczony zesłaniem trwającym 23 lata. Do tego kręgu zaliczyć można również innego członka PTK, a mianowicie Bronisława Saskiego /1847-1914/, który jak mało kto nosił w sercu dzieje swojej rodziny, tak znakomicie odzwierciedlone częściowo w Wiernej Rzece przez S.Żeromskiego. Jeszcze inną grupę członków PTK stanowili ci, których ojcowie byli uczestnikami powstania, a byli to Józef Kłodawski, Jan Kłodawski, Wacław Janiszowski i zapewne wielu innych o czym dziś już nie wiemy.
    W styczniu 1916r. kielczanie bardzo uroczyście obchodzili 53. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Wówczas poświecony został przez kapelana Legionów ks. Cyryla Strzemeckiego, na wschodnim zboczu Karczówki, krzyż na miejscu stracenia powstańców 1863r. Tego krzyża już nie ma, ale w połowie lat 50. XXw. utrwalił go na zdjęciu nasz działacz Krzysztof Wilczyński /1941-1995/. W 1917r. stanął powstańczy krzyż na Bruszni. Stało się to staraniem dh. Józefa Kłodawskiego /1898-1967/ z I drużyny harcerskiej im. D.Czachowskiego, który od 1917r. był również bardzo aktywnym i cenionym działaczem PTK  /syn wspomnianego wyżej Teodora/. W 1963r. z inicjatywy Henryka Orlińskiego /1930-1992/, długoletniego sekretarza naszego Oddziału PTTK, umieszczona została na pomniku powstańców znajdującym się na północnym stoku Karczówki marmurowa tablica z napisem „Zbiorowa mogiła powstańców 1863r.” W tym też roku nasz Oddział był współorganizatorem XI Ogólnopolskiego Rajdu Pieszego upamiętniającego 100. rocznicę powstania styczniowego z zakończeniem w Suchedniowie. Kierownikiem tego rajdu był Edward Wołoszyn /1903-1977/, prezes Oddziału w latach 1953-1958, znakomity znawca reginu, przewodnik świętokrzyski. W ramach obchodów 75. lecia Kieleckiego Oddziału PTK odsłonięta została 24 marca 1984r. przez Z.Chodaka i K.Wilczyńskiego jubileuszowa tablica na gmachu dawnej siedziby muzeum krajoznawczego przy ówczesnej ul. Moniuszki 4 /dziś św.Leonarda 4/ zawierająca w treści akcent powstania styczniowego związany z osobą T.Włoszka.  W dniach 5-6 maja 1984r. działacze kieleccy organizowali zakończenie ogólnopolskiej akcji pod nazwą „PTTK w 120. rocznicę Powstania Styczniowego”, której efektem na naszym terenie była publikacja pt. „W hołdzie przeszłości. Z tradycji Powstania Styczniowego na Kielecczyźnie” autorstwa A.Massalskiego i T.Wągrowskiego. Aktualnie trwa bezcenna i benedyktyńska praca inwentaryzacyjno-historyczna prowadzona przez Jerzego Kowalczyka, w ubiegłych latach bardzo aktywnego działacza naszego Oddziału PTTK, obejmująca rejestrację wszystkich pamiątek związanych z powstaniem 1863r. > patrz: www: powstanie1863.zsi.kielce.pl    
    Z grona kieleckich działaczy PTTK na szczególne wspomnienie zasługują w tym miejscu Władysław Pietrzykowski /1908-1980/, który przez długie lata społecznej pracy zbierał informacje o mogiłach powstańców na cmentarzach całej Kielecczyzny oraz ks. Walenty Ślusarczyk /1904-1981/, proboszcz z Nowej Słupi, który na swej plebanii stworzył niezwykłe muzeum narodowe, „świętokrzyskie Raperswil”, z mnóstwem pamiątek powstania styczniowego. Z ich wiedzy i mądrości duchowej korzystało wielu, również autor prezentowanych gawęd.